مقدمه

مواد شیمیایی به نحوه گسترده ای در زندگی انسان وارد شده اند و جزء لاینفک زندگی انسان هستند،  ولی نگرانی ها در مورد اثرات آنها بر روی سلامتی انسان و محیط زیست یک مسئله جهانی است.

در حال حاضر تقریباً 575000 ماده شیمیایی وجود دارد و هر ساله 100 ها ماده شیمیایی جدید وارد بازار میگردد ، بدیهی است که این مواد می توانند پیامدهای بهداشتی و زیست محیطی متنوعی بسته به نوع و ترکیب این مواد داشته باشند ، بنابراین لازم است مقتضیات یکسانی برای کلیه مواد شیمیایی که تولید یا وارد یا مصرف میشوند در نظر گرفته شده و اطلاعات لازم برای حفاظت کارکنان و مصرف کنندگان در برابر خطرات مواد شیمیایی از طریق کاهش مواجهه، جایگزینی مواد خطرناک و تدوین مقررات کاری فراهم گردد .

مقررات جاری اتحادیه اروپا برای مواد شیمیایی، مجموعه ای از قوانین تدوین شده در طی سالهای متمادی است که در آن الزامات جداگانه ای برای مواد شیمیایی قدیمی (فاصله 1971 تا 1981) و مواد شیمیایی جدید (پس از سال 1981) وجود دارد .

در این مقررات اطلاعات کافی در مورد اثرات اکثر این مواد بر روی سلامت انسان و محیط زیست ارائه نمی شود و شناسایی و ارزیابی ریسک های بهداشتی ناشی از این مواد با سرعت اندکی پیش رفته، ضمن اینکه این مقررات مانع از تحقیق و نوآوری در جهت شناسایی ریسکهای مواد شیمیایی می شود ، بنابراین با توجه به ضرورت وجود اطلاعات برای ارزیابی و کنترل موثر مخاطرات بهداشتی، اتحادیه اروپا تصمیم گرفت سیستمی را طراحی نماید که در آن کلیه مواد شیمیایی قبل از ورود به بازار مورد آزمایش قرار گیرند و این مسئولیت علاوه بر مقامات عمومی نظارتی بر عهده تولیدکننده و واردکننده نیز گذاشته شود .

REACH چیست ؟

REACH نظامنامه ای است که توسط اتحادیه اروپا به منظور مدیریت و کنترل مخاطرات و احتمالات آسیب زا برای سلامتی و ایمنی انسان و محیط زیست که در مراحل تولید و ساخت، واردات و استفاده مواد شیمیایی بروز کنند تدوین شده است ، در عین حال تدوین این مقررات به افزایش توان رقابتی صنعت اروپا با تقویت و ایجاد فرصتهای نوآوری و ابتکار عمل منجر خواهد شد ،

واژه REACH اختصاری است از کلمات Registration (ثبت)، Evaluation (ارزیابی)، Authorization (صدور مجوز مواد شیمیایی) و Restrictions of Chemicals که مرحله چهارم آن در واقع نوعی محدودیت و ممانعت های استفاده از مواد شیمیایی است ،

ثبت: تولیدکنندگان و واردکنندگان مواد شیمیایی موظفند با خواص شیمیایی، کاربردها، جابجایی ایمن و در برخی موارد آزمایش این گونه مواد را گردآوری و گزارش دهند ،

ارزیابی: ریسک های ناشی از مصرف مواد شیمیایی ارزیابی و طریقه ایمن مصرف مواد شیمیایی خطرناک به صورت کامل تشریح شود ،

صدور مجوز و محدودیت ها: مواد شیمیایی خطرناک فقط پس از تصویب توسط آژانس مواد شیمیایی اروپا (ECHA) قابل استفاده هستند ،

ضرورت تدوین  Reach

اگرچه امروزه صنعت شیمیایی بصورت کاملاً کنترل شده می باشد اما در پاره ای موارد گزارشاتی دال بر عدم کفایت و ناکارآمدی برخی مصوبات مقرراتی اروپا و غیرشفاف بودن آنها وجود دارد ،

زمان بر بودن و ناکارآمدی برخی مقررات جاری در کنترل تهدیدات ناشی از عوارض منفی مواد شیمیایی در بخشهای ایمنی و حفظ سلامتی افراد و حفاظت از محیط زیست گویای این موضوع است ، به عبارت دیگر ضرورت تدوین REACH ناشی از وجود نگرانی از حیث فقدان اطلاعات در زمینه دامنه خطرات و میزان آسیب پذیری سلامت و ایمنی افراد و محیط زیست از ابتدای مرحله ساخت و تولید تا مرحله مصرف و کاربرد مواد شیمیایی است ،

از جمله ویژگیهای عملکردی REACH ، اصرار و پافشاری جدی آن در تصویب قوانینی برای محافظت از کارگرانی است که در بخشهای مختلف در معرض مواد شیمیایی مضر و خطرناک قرار دارند و محیط کار آنان از ضریب ایمنی پایینی برخوردار است ،

افزایش ضریب ایمنی و رفع هرگونه عامل نگران کننده محیط کار کارگران به لحاظ در دسترس قرار دادن هشدارهای ایمنی بصورت قابل فهم و درک آسان، اطلاع رسانی مناسب و کافی و به موقع برای کاربران صنایع پایین دستی و پرسنل آنان در مناقصات و مزایده ها جهت حذف احتمالات آسیب زا و رفع عوامل بیماری زا، تشویق جایگزینی مواد مناسب و بکارگیری شیوه های کاربردی مجاز و استاندارد بجای استفاده از مواد مضر از جمله اقداماتی هستند که REACH با جدیت خواهان آن است ، از طرف دیگر REACH معتقد است که مسئولان و کاربران صنایع پایین دستی نظیر تولیدکنندگان و واردکنندگان مواد شیمیایی باید نسبت به رعایت کلیه ضوابط و مسائل و ایمنی پایبند و متعهد باشند ،

در بخشهای رقابتی، سیستم فعلی کنترل و ارزیابی مواد جدید (در صورت ورود بیش از یک تن در سال)، ناتوان و مختل کننده نوآوری و ابتکار عمل در صنعت شیمیایی اروپا محسوب می شود چراکه سیستم فعلی در طی 20 سال اخیر در حدود 3000 ماده شیمیایی تحت پوشش اطلاع رسانی قرار داده است که این رقم در مقایسه با کشورهای آمریکا و ژاپن چندان مطلوب نیست ،

با ایجاد یک سیستم برای مواد جدید و موجود، امید این است که REACH در شفاف سازی و افزایش کارآمدی همچنین کاهش خلا ناشی از کمبودهای اطلاعاتی و افزایش توان رقابتی صنعت اروپا توام با تقویت نوآوریها کارساز باشد ،

اهداف REACH

–         افزایش ایمنی و سلامتی افراد و حفاظت از محیط زیست

–         صیانت و رشد توان رقابتی صنعت اروپا

–         ممانعت از گسیختگی و چندگانگی بازار داخلی اروپا

–         شفاف سازی و رفع ابهامات مقرراتی

–         ائتلاف و یکپارچگی با شرایط و وضع بین المللی

–         مطابقت با تعهدات بین المللی اروپا در قبال سازمان تجارت جهانی (WTO)

پیشنهاد دهندگان و متولیان REACH پذیرفته¬اند که تنوع موضوعات آیین نامه و دایره نفوذ دستورالعملها نه تنها در خصوص تولید مواد شیمیایی بلکه تعداد زیادی از کاربران این مواد را در صنایعی نظیر خودروسازی، نساجی، کشاورزی، داروسازی و بهداشت، صنایع چوب، کامپیوتر، بخشهای خدماتی در زمینه محیط زیست و  … شامل خواهد بود ، در حقیقت کاربرد REACH نه تنها در مورد مواد شیمیایی مورد استفاده در صنایع است بلکه در مورد موادی که در زندگی روزانه نیز استفاده می شوند همچون مواد تمیزکننده، رنگها و در مواردی همچون لباسها و وسایل الکتریکی نیز کاربرد دارد ،

کاربرد REACH

هر شرکت تولید کننده، واردکننده، مصرف کننده یا توزیع کننده مواد، ترکیبات یا کالاهای شیمیایی مسئول حصول اطمینان از انطباق با REACH می باشد ، بنابراین، این قانون کلیه تولیدکنندگان، عرضه کنندگان، توزیع کنندگان و مصرف کنندگان مواد شیمیایی و نیز شرکت¬ها و موسساتی که محصولات خود را به اتحادیه اروپا صادر می کنند را در بر می گیرد ،

تولیدکنندگان و واردکنندگان مواد شیمیایی باید آمار دقیقی از مواد تولید شده و وارد شده را ارائه کنند و هیچ شرکتی حق تولید و یا بازاریابی مواد ثبت نشده را ندارد ، استفاده کنندگان ترکیبات شیمیایی حتی برای استفاده از کالاهایی که به شکل خام است می بایست مواد مورد استفاده خود را ثبت کنند ،

تمامی مواد وارداتی و تولید شده با حجمی بالاتر از یک تن در سال که در چارچوب اهداف REACH تعریف می شوند مشمول مقررات بوده و الزام ثبت در مورد آنها وجود دارد ، مواد موجود بر مبنای فازی و در حد و مقدار آستانه، ثبت می شوند و در خصوص برخی مواد شیمیایی ارزیابی هایی صورت می گیرد ، استعمال مواد خطرناک ممکن است نیاز به اخذ مجوز داشته باشد ، در عین حال ممکن است نسبت به تولید و استفاده از این مواد سختگیری هایی اعمال گردد ،

REACH در حدود 40 دستورالعمل فعلی را تغییر خواهد داد اما در تضاد با سایر قوانین مواد شیمیایی نیست و این تغییرات تاثیرات بسزایی در بخش¬های مختلف به دنبال خواهد داشت ،

تغییرات و تدوین مقررات عمدتاً در حوزه مسائل زیر خواهد بود :

–         مقررات مربوط به ارزیابی و کنترل خطرات ناشی از مواد موجود

–         تدوین اصول و مبانی ارزیابی و تشخیص خطرات انسانی و محیط¬زیست ناشی از مواد شیمیایی موجود

–         گمانه¬زنی¬ها برای قوانین، مقررات و دستورالعمل¬ها در ارتباط با اعمال محدودیت و ممنوعیت بازاریابی و استفاده از مواد شیمیایی خطرناک چه به لحاظ تهیه و چه به لحاظ ساخت و فرآوری مقدماتی آنها

–         گردآوری، تدوین و آرایش و تنظیم جزئیات برای سیستم های اطلاعاتی خاص در ارتباط با خطرات تهیه و آماده سازی مواد

برنامه زمان بندی REACH

الزامات REACH از اول ژوئن 2007 الزامی شده است و آژانس مواد شیمیایی اروپا از سال 2008 شروع به ثبت می کند ، مهلت برای پیش ثبت نام تا اول دسامبر 2008 می باشد و پس از آن تنها در صورت ثبت کامل امکان صدور و عرضه محصولات وجود خواهد داشت ،

–         اگر بیشتر از 1000 تن مواد شیمیایی یا بیشتر از 1 تن [1]CMRs در سال تولید می کنید دوره ثبت 3 سال است ،

–         اگر 100 تا 1000 تن مواد شیمیایی در سال تولید میکنید دوره ثبت 6 سال است ،

–         اگر از 1 تا 100 تن مواد شیمیایی در سال تولید می کنید دوره ثبت 11 سال است ،